سیزده به در، یک فرهنگ ایرانی یا جهانی؟

سیزده به در از آن دست سنت‌هایی است که فرهنگ آن از نوروز هم قدمت بیشتری دارد!

سیزده به در، در فرهنگ ما ایرانی‌ها، سیزدهمین روز از بهار و پایان تعطیلات عید نوروز است. در حالی که رسم و رسوم و آیین این طور جا انداخته است که برای به در کردن نحسی سیزده بهتر است در خانه نمانیم، اما قصه سیزده سری دراز دارد! بحث‌ها و جنجال‌های زیادی بر سر ایرانی یا جهانی بودن این روز در کشور وجود دارد، اما تیم محقق شیپور به مدارک بسیار جذابی رسیده است که ثابت می‌کند سیزده به در، یک سنت مادر از ایران، و ثابت شده در جهان است. بسیاری فرهنگ‌ها با کم و کاست، وامدار فستیوال بهاری نوروز هستند و سیزده به در نیز رنگ و شکل خودش را می‌گیرد. اما بد نیست، نگاهی جدید به این سنت باستانی بیندازیم که امسال با رنگ و بوی کرونایی، در خانه می‌ماند!

سیزده به در با عصاره فرهنگ زرتشتی

اگر اهل فیلم‌ها و داستان‌های اساطیری باشید، خوب می‌دانید که بهار پر از مناسبت‌های مختلف در بسیاری فرهنگ‌ها است. سیزده به در به طور مشخص، وامدار فرهنگ زرتشی و بزرگداشت پیروزی آب بر خشکسالی است. روایت‌های متعددی در مورد ریشه سیزده به در وجود دارد ولی یکی از معتبرترین‌های آن، داستان پیروزی آناهیتا (الهه آب) ، و تیشتر (ایزد باران) بر اپوش دیو (اهریمن خشکسالی) است. در روز سیزدهم از بهار و پس از دوازده رکن دعا و جنگ و مراسم مختلف در بهار، روز سیزدهم باران می‌بارد و مردم بالاخره از چنگال اهریمن رها می‌شوند. آن‌ها که ترس را از شهر بیرون کرده‌اند به پاس قدردانی به بیرون از خانه‌هایشان می‌آیند و زیرباران پایکوبی می‌کند. (اگر شما هم از شباهت اوضاع خودمان با اوضاع ایران باستان در عجبید، تنها نیستید!)

فرهنگ سیزده به در و مراسم‌ها

فرهنگ و هنر دوستان با فیلم‌های پگان Pagan و مراسم‌های عجیب مرتبط با بهار آشنایی کامل دارند. اما چقدر از آشنایی این مراسم‌ها با نوروز و البته، سیزده به در ایرانی آشنایی دارید؟

در واقع بیشتر افراد معتقدند که سنت‌های باستانی، به دلیل ریشه گرفتن از نظام طبیعت، شباهت‌های فراوانی به همدیگر دارند. مخصوصا، در مورد نوروز و سیزده به در. فستیوال یا مراسم دوازده روزه نوروز، در واقع بزرگداشت دوازده ماه سال است. به نظر می‌رسد که روز سیزدهم، روز سکون زمان برای بازگشت به اتفاقات متداول زندگی باشد. روزی که به شکل سنتی در آن غذاها اکثرا گیاهی، بازی‌ها وابسته به طبیعت و البته شعرها و سرودها حسابی حال و هوای شاد و جذابی دارند. از رقصیدن به دور درختان تنومند گرفته، تا خوردن آش رشته و کاهو سکنجنبین، همه این کارها در سیزده به در به دلیل بزرگداشت طبیعت است! بزرگداشتی که اگرچه امسال به ناچار نمی‌توانیم آن را به پا داریم، اما سال‌ها خبری از این احترام در رفتارهای ما نیز نبود!

فرهنگ دروغ سیزده، احمق سیزده به در

دروغ سیزده به در سنت عجیبی است که به شکل بامزه‌ای تقریبا با فرهنگ دروغ اول آوریل همزمان می‌شود. دو تعبیر مختلف از این جریان وجود دارد. یکی این موضوع که این مراسم اصلا برای ما نیست و دروغ سیزده یک داستان ساختگی و وارداتی است. اما مطلب دوم، که اتفاقا محتمل‌تر است این است که شباهت داستان دروغ سیزده به در و دروغ احمق سلتیک‌ها، از دو کشور اسکاتلند و ایران، به باقی مناطق دنیا نفوذ کرده است.

داستان از این قرار است که هر دو کشور معتقدند از صبح تا ظهر مردم به هم دروغ می‌گویند. اما کسی که بزرگ‌ترین دروغ را بگوید برنده روز سیزده به در است. احمق کشون، یا همان احمق آوریل نیز به کسی می‌گویند که تا پایان جشن سیزده به در (در ایران) و تا پایان غروب اول آوریل (در دنیا) دروغ مشهور را باور کند. در فرهنگ ایران باستان رسم بوده که لباس رنگارنگی بر تن این فرد می‌کردند و حسابی او را کتک می‌زدند!

سیزده به در، نحسی به در، و فرهنگ کرونا خطر!

سیزده به در امسال در خانه بمانید. هیچ سالی نحسی سیزده به در و فرهنگ آن انقدر نزدیک نبوده است. با این تفاوت که بد نیست در خانه بمانید تا نحسی کرونا بلای جان همه نشود. خوردن آش، کاهو سکنجبین، باقالی و بلغور در خانه هم مزه می‌دهد. در ادامه داستان سیزده به در و خرافات‌های عجیبش نیز، بد نیست از لیست پیشنهادی فیلم‌های شیپور برای تماشا در تعطیلات عید، به تماشای Midsommar در روز سیزدهم فروردین بنشینید. حتما شباهت‌های عجیبی بین سیزده به در ما و نیمه تابستان بعضی‌ها پیدا خواهید کرد!

نوشته سیزده به در، یک فرهنگ ایرانی یا جهانی؟ اولین بار در وبلاگ شیپور پدیدار شد.